Op maandag 14 maart j.l. organiseerde de sectie Frans twee vertaalworkshops rondom het toneelstuk Cyrano de Bergerac onder leiding van de professionele vertaalster Martine Woudt.
I
CY: Dat heet een plotseling gevoel.
CH: Vergeef me.
CY: Het is waar dat het mooi is, de schurk.
CH: Als je eens wist, mijnheer, ik bewonder je.
CY: Maar al die neuzen je me…
CH: Ik trek!
CY: Roxane verwacht een brief vanavond.
CH: Helaas!
CY: Wat?
CH: Het is het verliezen van me om te stoppen met zwijgen.
(CY= Cyrano, CH = Christian)
II
SI: So, jij springt ook snel van de tak op de hak, goffedomme.
CH: Hè? Wat loop jij nou weer te lullen.
SI: Ja, ik moet toegeven, je bent toch wel een goeie gosert.
CH: Nah jij dan, je moest is weteh, ik wordt zo botergeil van die smoel van je.
SI: Ja maar hallo, net had je nog zo’n grote muil.
CH: Da’s waar, sorry, da was ook stom van me.
SI: Oh ja, trouwens, Romana wil voor vanavond nog een berichtje van me hebbe.
CH: Ja, da’s mooi kut.
SI: Nee joh, hoeso nou!
CH: Ja, ik moe wel effe iets van me laate horen, straks wil ze me niet meer.
SI: Hoeso dan?
CH: Ja, ik kan der maar beter niet besodemieteren.
(SI = Sirano (met de klemtoon op ra-), CH = Chris, Romana = Roxane)
III
CY (plagerig): Eerst beledigde je me, en nu ben je blij dat je me kent…
CH (blozend): Vergeef me…
CY (in zichzelf): Het is dat je mooi bent, deugniet…
CH (verliefd): Als u eens zou weten hoe ik u bewonder…
CY (onzeker): Maar je trok je neus naar me op.
CH: Dat neem ik terug!
CY: Roxane verwacht vanavond een brief.
CH: Spijtig! (tegen het publiek): voor haar!
CY: Wat?
CH: Dat ik al op een ander gevallen ben. En daarbij, het wordt mijn eind als ik precieuze brieven moet gaan schrijven.
Het is misschien niet te geloven, maar dit zijn drie vertalingen van precies hetzelfde tekstfragment uit het tweede bedrijf van het beroemde Franse toneelstuk Cyrano de Bergerac. De eerste vertaling, met hier en daar een kromme zin, is van Google Translate. De tweede en de derde zijn het werk van leerlingen Frans uit 6 VWO van het RML, een versie in het plat Rotterdams en een versie waarin Christian niet verliefd wordt op Roxane maar op Cyrano…
Want je kunt veel kanten op, als je een toneeltekst gaat vertalen: Je kunt dicht bij het origineel blijven en een tekst op metrum en rijm schrijven, zoals enkele leerlingen ook daadwerkelijk is gelukt, of je kunt de tekst moderniseren of zelfs bewerken naar een heel andere setting, zoals de plat-Rotterdamse en de homo-erotische versies bewijzen.
Het toneelstuk Cyrano de Bergerac maakt deel uit van het literatuurprogramma in het schoolexamen Frans. In de lessen Frans is de prachtige verfilming met Gérard Depardieu in de hoofdrol bekeken en is een aantal scènes intensief gelezen. Verschillende groepjes hebben vervolgens een vertaling gemaakt die zo dicht mogelijk bij het origineel staat om precies te weten wat er staat. En daarna is het puzzelen geblazen: hoe vertaal je de tekst zo, dat hij in het Nederlands goed loopt en het gewenste effect heeft bij het publiek?
Op maandag 14 maart kwam Martine Woudt, professioneel vertaalster van Franse romans naar het RML om in twee workshops de leerlingen van meneer Gerrits en mevrouw Makovitz te begeleiden in de vertaalopdracht. Ze vertelde er hoe ze zelf te werk ging, hoe het vertalen een proces is van eindeloos opnieuw beginnen (tot de gestelde deadline uiteraard), dat je heel veel hulpmiddelen gebruikt, zoals synoniemenwoordenboeken, Frans-Franse vertaalsites, maar nooit vertaalprogramma’s als Google Translate, omdat dat meestal onbegrijpelijke onzin oplevert. Ook hoorden de leerlingen tot hun verbazing zeggen: ‘Beter goed gejat, dan slecht vertaald’, maar dit was uiteraard geen oproep tot fraude plegen.
Na nog een halfuurtje bijschaven in de mediatheek, lazen alle groepjes een passage voor waarover ze tevreden waren en dat leverde opmerkelijke resultaten op! Alle gemaakte vertalingen zullen gebundeld worden, zodat iedereen een blijvende herinnering heeft aan dit geslaagde project.
Arno Gerrits
links:
Foto’s:
